2.2 Penentangan terhadap kuasa asing

2.2 Penentangan terhadap kuasa asing

Soalan 35: Nilaikan penentangan dan sebab-sebab penentangan terhadap kuasa asing di negeri Kedah terhadap Siam pada 1821-1842.

Pendahuluan

§  Pada abad ke-19 hingga abad ke-20, masyarakat tempatan telah bangun menentang kuasa asing di negeri-negeri Melayu, Sabah dan Sarawak. Penentangan yang berlaku sepanjang abad ke-19 hingga abad ke-20 memperlihatkan bentuk bantahan terhadap penguasaan kuasa asing disebabkan kehiangan kuasa pentadbiran dan politik serta ancaman terhadap ajaran Islam dan adat istiadat tempatan.

Isi-isi Penting:

Penentangan

§  Hubungan diplomatik Siam-Kedah dalam konteks tradisional memang lama wujud. Ini terbukti dengan penghantaran bunga emas dan perak setiap tiga tahun sekali.

§  Kedah dibawah pimpinan Sultan Ahmad Tajuddin menentang penjajahan Siam ini dengan hebat. Perang pembebasan Kedah ini juga melibatkan Tunku Abdullah, Tunku Kudin, Tunku Long, dan Tunku Muhammad Saad. Perjuangan mereka turut disokong oleh rakyat seperti Tok Mo Ris dan pemimpin agama seperti Syeikh Abdul Kadir. Terdapat dua bentuk penentangan iaitu perang gerila dan perang terbuka.

Sebab-Sebab Penentangan

1.       Hubungan Siam-Kedah

§  Bagi Kedah pula, penghantaran bunga emas dan Perak ke Siam bersifat sosial dan tidak ada natijah politik. Ini bermakna Kedah dan Siam mempunyai pandangan yang berbeza tentang status masing-masing. Siam memaksa Kedah menghantar bunga emas dan perak tiga tahun sekali. Selain itu, Kedah dikehendaki memberi khidmat tenaga buruh dan askar, serta membekalkan makanan dan senjata.

§  Siam juga mengarahkan Kedah (di bawah Sultan Ahmad Tajuddin) menghantar bantuan tentera menentang Burma pada tahun 1811. Seterusnya, pada tahun 1813, Kedah diarah menyerang Perak dan sekali lagi pada tahun 1818. Ini berikutan keengganan Perak menghantar ufti ke Bangkok. Pada tahun 1818, Kedah diarah menyediakan 2500 orang askar untuk menawan Tonkah dan Burma.

2.       Hubungan Siam-Burma

§  Pada abad ke-18 dan awal abad ke-19, Kedah tersepi antara kuasa Siam dan Burma. Kedua-dua kuasa ini cuba menguasai negeri-negeri Melayu Utara disebabkan persaingan politik dan tujuan sosioekonomi seperti tenaga manusia dan sumber.

§  Kedah terpaksa mengahadapi kedua-dua kuasa tersebut dengan mengamalkan dasar suai-faedah, iaitu dasar diplomasi yang memihak kepada kuasa yang lebih kuat dalam sesuatu masa. Dalam keadaan yang tidak pasti sama ada Siam atau Burma akan menang, Kedah terpaksa mengakui pertuanan kedua-dua kuasa tersebut.

3.       Perselisiahan dalam negeri Kedah

§  Sultan Ahmad Tajuddin menghadapi cabaran daripada saudaranya, Tunku Daud, Tunku Bisnu, Tunku Ibrahim, dan Tunku Yaakop. Tunku Daud dan Tunku Ibrahim telah mencetuskan pemberontakan bersenjatatetapi Berjaya dipatahakan.

§  Tunku Bisnu dan Tunku Yaakop telah mempengaruhi kerajaan Siam dengan bersubahat dengan Gabenor Singgora dan Ligor. Pihak Siam bimbang Sultan Ahmad Tajuddin akan membuat hubungan sulit dengan Burma.

4.       Hubungan Sultan Ahmad Tajuddin dengan Gabenor Ligor

§  Sultan Ahmad Tajuddin juga menghadapi saingan daripada Gabenor Ligor, iaitu Nakhon Sri Thammarat kerana beliau cemburu dengan kejayaan baginda yang dianugerahi pangkat Chao Phaya oleh istana Bangkok.

§  Pada 12 November 1821, Siam, menghantar angkatannya  ke Kuala Kedah. Askar-askar Siam melakukan keganasan dengan menembak rumah-rumah di tebing sungai, menangkap orang lelaki dan menyeksa mereka hingga mati. Mereka juga merampas barang-barang dan membawa tawanan perang balik ke Siam sebagai hamba. Gabenor Ligor menegakkan kekuasaanya di Kedah. Beliau meletakkan anaknya, Phra Pakdi Borirak (Saeng) sebagai Gabenor dan seorang lagi anaknya, Nai Nut sebagai Naib Gabenor.

5.       Faktor Agama

§  Orang Siam beragama Buddha Theravada dan orang Melayu beragama Islam. Golongan agama di Kedah menggunakan pelbagai cara untuk menaikkan semangat menentang Siam seperti syarahan agama, Khutbah Jumaat dan Kelas Agama.

§  Penentangan terhadap Siam juga digerakkan melalui semangat jihad. Pejuang-pejuang Kedah diberikan semangat mati syahid.

Penutup

§    Pada tahun 1823, Tunku Abdullah memimpin seramai 3000 orang tentera untuk membebaskan Kedah daripada Siam melalui Seberang Perai. Namun, perjuangan ini gagal kerana Siam mendapat bantuan British. Tunku Kudin berjaya menawan semula Kuala Kedah dari Melaka pada tahun 1831. Sekali lagi, perjuangan tentera Melayu dicabar oleh Siam yang mendapat bantuan British. Sultan Ahmad Tajuddin merancang menyerang Siam melalui Bruas pada tahun 1836. Malangnya, rancangan tersebut gagal kerana penglibatan British Sultan Ahmad Tajuddin ditangkap.

§   Perang pembebasan Kedah diteruskan oleh Tunku Muhammad Saad pada tahun 1838. Tentera Kedah berjaya menawan semula Selatan Kedah, Kota Kuala Kedah sehingga mara ke Songkla. Namun, Siam berjaya menguasai semula Kedah dengan bantuan British.

Soalan 36: Nilaikan penentangan dan sebab-sebab penentangan terhadap kuasa asing di Naning pada tahun 1831-1832

Pendahuluan

§  Naning ialah sebuah kawasan penempatan minangkabau yang terletak antara negeri Sembilan dengan Melak. Dol Said atau nama sebenarnya Abdul Said berasal daripada keturunan suku seri meleggang.Beliau telah dilantik menjadi penghulu yang baru selepas Dato’Anjak, Penghulu Naning meninggal dunia. Pada tahun 1831,penduduk Naning di bawah pimpinan Dol Said telah bangun menentang british.

§  Penentangan mereka ini adalah untuk mengekalkan adat dan cara hidup tempatan .Mereka juga menentang perturan dan undang-undang british yang cuba dipaksa ke atas mereka.Perjuangan Dol Said selama 2 tahun ini lebih berbentuk perang gerila.Namun penentangan mereka ini gagal. Dol Said terpaksa berundur ke Seri Menanti dan akhir nya menyerah kalah diri kepada british . Dol Said diberi pencen dan rumah di Melaka.

Isi-isi penting

Aspek Politik

1. British mencabar kedaulatan Naning

§  Selepas perjanjian surat-surat kew, British menduduki Melaka antara tahun 1795-1818. Kolonel Taylor yang menjadi pemerintah british di Melaka telah melawat Naning pada tahun 1801. Taylor telah menadatangani perjanjian dengan Naning. Naning bersetuju akan taat setia dengan Syarikat Hindia Timur  Inggeris (SHTI) . Naning juga bersetuju membayar hasil padi empat ratus gantang setahun.

§  Semasa Robert  Farquhar menjadi residen Melaka, beliau berusaha untuk memperkukuhkan pengaruh british di Naning. Beliau telah menamatkan kutipan cukai 45 1/2sen ke atas setiap perahu Naning yang dating ke Melaka. Beliau juga menghapuskan ufti tahunan beberapa ekor kerbau yang di hantar ke Melaka. Robert Farquhar ingin pihak berkuasa Naning menyerahkan hak membicara dan menjatuhi hukuman di serahkan kepada pihak berkuasa Melaka . Secara implisit, Farquhar ingi mengukuhkan kuasa british ke atas Naning. Perkara ini  di tentang oleh penguhulu Dol Said kerana hak mengadili kes jenayah merupakan hak tradisi tempatan.

§  Bagi penghulu Dol Said dan pembesar Naning yang lain, tanggapan british tidak berasas, bagi mereka Melaka tetap merdeka sejak zaman Belanda lagi, Naning bebas melaksanakan undang-undang adat dan agama mereka sendiri     

2. Pelaksanaan undang-undang british.

§  British cuba menyekat pengaruh dan kuasa Penghulu Dol Said dengan memperkenalkan peraturan  penghulu. Peraturan penghulu ialah menetapkan bahawa penghulu Naning tidak boleh membicarakan kes-kes jenayah atau awam yang berat.Tindakan british ini jelas bercanggah dengan adat tradisi tempatan Naning.

§  Pada tahun 1828, Dol Said telah membicarakan satu kes pembunuhan di Naning. pihak british berasa marah kerana menggikut peraturan penghulu,kes tersebut sepatutunya di bawah ke mahkamah Melaka. Penghulu Dol Said didakwa telah melanggar undang-undang british. Penghulu Dol Said dianggap sebagai ancaman besar kepada kewibawaan british.Beliau diugut akan di lucutkan jawatan sekiranya beliau tidak mematuhi undang-undang British.

Ekonomi

1. Pelaksanaan cukai

§  Gerakan anti-cukai merupakan satu isu penting dalam perang Naning. British memaksa Naning membayar hasil satu persepuluh kepada Melaka. Pada tahun 1828, pemungut Hasil Tanah Melaka,iaitu W.T Lewis telah mencadangkan kepada Robert Fullerton supaya mengutip hasil padi satu persepuluh daripada Naning

§  Beliau membuat bancian dan mendapati hasil daerah Naning berjumlah 4 500 dolar setahun. Penghulu Dol Said hanya sanggup membayar seribu enam ratus gantang padi sebagai balasan SHTI tidak campur tangan dalam hal ehwal Naning.

2. Sistem pemilikan tanah.

§  British ingin melaksanakan system pemilikan tanah untuk memudahkan pengutipan cukai. Undang-undang british berbeza dengan amalan tempatan. Terdapat tanah adat dan tanah pusaka yang ditadbir secara adat perpatih di Naning.

§  Peraturan 19 tahun 1830 diluluskan berkaitan soal tanah. undang-undang ini memperuntukkan kuasa kepada British untuk mengutip cukai satu persepuluh dari hasil pertanian. SHTI juga berhak terhadap semua tanah kosong, tanah-tanah yang tidak diusahakan selama lima tahun akan menjadi milik kerajaan.  Peraturan 19 tahun 1830 ditentang hebat oleh penduduk Naning sehingga mencetuskan perang Naning.

Penutup

§  Kebangkitan Dol Said bermula apabila satu peperangan antara orang melayu Naning dan tentera british meletus pada tahun 1831-1832.Sebelum itu Dol Said telah di beri amaran oleh british di Melaka bahawa beliau akn di pecat daripada jawatan penghulu  dan digantikan dengan orang lain.

§  Penentangan di Naning adalah untuk mempertahankan adat dan cara hidup tempatan penduduk Naning.peduduk Naning yang di pimpin oleh Dol Said tidak dapat menerima undang-undang dan peraturan british.

Soalan 37. Bincangkan penentangan dan sebab-sebab penentangan terhadap kuasa asing di negeri perak pada tahun 1874-1875.

Pendahuluan      

                                                                           

§  Sultan Abdullah merupakan sultan perak yang bersetuju dengan penempatan seorang Residen British yang akan menasihati baginda dalam semua perkara kecuali yang berkaitan dengan agama dan adat istiadat Melayu.

§  Di Perak, penguasaan British yang didalangi oleh J.J.W Birch ditentang oleh orang tempatan dan penentangan ini berlaku secara bersama oleh pembesar dan sultan. Pada 4 November 1874, J.J.W Birch merupakan Residen British yang pertama bertugas di Perak dan beliau dibunuh pada 2 November 1875 dalam satu peristiwa yang dikenali sebagai Perang Perak.

Isi-isi penting

Sebab penentangan.

1.     Campur tangan dalam adat resam tempatan (percanggan makna adat)

§  Mengikut Perjanjian Pangkor, Residen British tidak boleh menyentuh agama dan adat resam orang Melayu tetapi segala urusan pentadbiran am negeri dijalankan berdasarkan nasihat British.

§  Bagi orang Melayu, adat merangkumi segala cara hidup yang meliputi aspek politik, perdagangan, ekonomi dan kebudayaan. Bagi orang Melayu juga, unsur keagamaan dan kenegaraan ini tidak boleh diasingkan.

2.     Sistem pewarisan takhta

§  British telah campur tangan dalam sistem pengganti sultan. Tindakan tersebut telah mencabar strukur negeri-negeri Melayu tradisional apabila Sir Andrew Clarke melanti Raja Abdullah sebagai sultan.

§  Tindakan ini juga, bercanggah dengan adat tradisi sistem pewarisan kerajaan Perak. Pelantikkan Raja Abdullah oleh British ini boleh dipesoalkan kerana beliau dilantik dtidak disokong dengan alat kebesaran Perak seperti Sultan Ismail.

3.     Pemungutan cukai

§  Pembesar Perak dan Sultan Abdullah menentang hebat cadangan J.W.W. Brich mewujudkan sebuah khazanah pusat yang akan dikelolakan oleh seorang Residen untuk menguruskan pembayaran gaji. Mengikut adat Melayu, pembesar dan sultan behak ke atas pungutan cukai di daerah mereka. Hasil cukai tesebut merupakan sumber pendapatan dan sumbe unutk menanggung anak buah mereka.

§  J.W.W. Birch telah menghapuskan peraturan masyrakat Melayu dan sekali lagi campur tangan dalam adat istiada Melayu dengan penghapusan hak pungutan cukai.

4.     Amalan perhambaan

§  Birch juga secara terbuka menentang adat hamba hutang malah sanggup memberi pelindungan kepada hamba abdi yang lari dan berlindung di kediamaannya. Dalam perjanjian Pangkor, tidak disebutkan tentang amalan perhambahan.

§  Pada pandangan orang British, penghapusan amalan ini adalah perlu kerana dianggap bertentangan dengan kerajaan “bertamadun”. Birch telah melanggar perjanjian Pangkor apabila cuba menghapuskan perhambahan kerana perhambahan termasuk dalam adat orang Melayu.

5.     Perundingan dan kehakiman

§  demi memastikan bahawa segala peraturan baharunya diikuti dan berjalan lancar, Birch telah memperkenalkan undang-undangan awam dan jenayahnya sendiri.

§  Penguatkuasan undang-undang ini akan dilaksanakan oleh sepasukan polis kerajaan. Beberapa buah balai polis didirikan seperti di Kuala Kurau, Bruas, Kota Setia dan Kota Lumut.

Penutup

§  Penentangan terhadap British di Perak berkait rapat dengan cita-cita British untuk menguasai dan mentadbir Tanah Melayu. Sultan Abdullah terperangkap dalam rangkaian imperiasilme British apabila baginda menandatangani perjanjian pangkor dan besetuju menerima seorang Residen British.

§  Peluasan kuasa British menyebabkan kedudukan Sultan Abdullah dan pembesar tercabar.

Soalan 38: Bincangkan penentangan terhadap kuasa asing di negeri Sembilan pada abad ke-19 hingga ke-20.

Pendahuluan

§  Pada tahun 1874, British mengiktiraf  Dato’ Kelana Syed Abdul Rahman sebagai pemerintah Sungai Ujong. Pada tahun yang sama, British telah melantik Kapten W.I. Tatham, Penolong Residen untuk membantu Dato’Kelana Syed Abdul Rahman dalam pentadbirannya.

§  Pelantikan Dato’ Kelana Syed Abdul Rahman dan W.I. Tatham ditentang hebat oleh Yam Tuan Antah dan pembesar lain di kawasan Terrachi, Gunung Pasir, Hulu Muar, dan Jempol.

Isi-isi penting                 

1.Penentangan

§  Kebangkitan Yam Tuan Antah bermula apabila beliau menghantar satu pasukan untuk menghalang juruukur British, iaitu Daly dan beberapa orang polis daripada membuat siasatan. British meminta bantuan dari Sungai Ujong dan pasukan di bawah pimpinan Leftenan Hinxman telah dihantar. Lanjutan daripada itu, pertempuran berlaku antara pasukan British dengan pasukan Yam Tuan Antah.

§  Yam Tuan Antah berundur ke Johor. Atas nasihat Maharaja Abu Bakar, beliau menamatkan pertempuan dengan pasukan Yam Tuan Antah. Kedua-dua pihak bersetuju mengadakan satu perjanjian. Yam Tuan Antah dikekalkan jawatannya tetapi kuasanya terhad di kawasan Seri Menanti sahaja seperti Johol, Hulu Muar, Terachi, Gunung Pasir dan Inas. 

2. Kronologi penentangan di Negeri Sembilan

a)       Walaupun British tidak melibatkan diri di kawasan Yam Tuan Antah tetapi sudah terdapat kebangkitan menentang British yang dipimpin oleh Yam Tuan Antah sendiri.

b)      Hal ini adalah kerana nilai-nilai tradisi di Negeri Sembilan tercabar dengan penglibatan British di Sungai Ujong.

c)       Semasa pertabalan Yam Tuan Antah sebagai Yam Tuan Seri Menanti, Dato’ Kelana Syed Abdul Rahman tidak hadir. Ini adalah kerana beliau ingin melantik Tengku Ahmad Tunggal sebagai Yam Tuan. Dato’Kelana Syed Abdul Rahaman tidak mengiktiraf pelantikan Yam Tuan Antah dan Yam Tuan  pula tidak mengiktiraf Dato’ Kelana Syed Abdul Rahman sebagai pemerintah Sungai Ujong. Yam Tuan bimbang Dato’ Kelana Syed Abdul Rahman yang disokong oleh British akan meluaskan kuasanya.

d)      Dato’ Kelana Syed Abdul Rahman bersikap sedemikian kerana mendapat sokongan British. Brittish sememangnya mempunyai hasrat meluaskan kuasa mereka di Negeri Sembilan yang kaya dengan bijih timah.

e)       Dato’ Kelana Syed Abdul Rahman kemudiannya menuntut hak ke atas Terachi yang merupakan kawasan hak Yam Tuan Antah. Dato’ Kelana Syed Abdul Rahman seterusnya melantik seorang Penghulu mengawal Terachi.

f)        British sekali lagi mengambil kesempatan membantu Dato’ Kelana Syed Abdul Rahman. Residen British di Sungai Ujong, iaitu P.J. Murray telah dihantar ke Terachi untuk membuat siasatan.

Kesimpulan

§  Yam Tuan Antah berundur ke Johor. Atas nasihat Maharaja Abu Bakar, beliau menamatkan pertempuan dengan British pada tahun 1876.

§  Kedua-dua pihak bersetuju mengadakan satu perjanjian. Yam Tuan Antah dikekalkan jawatannya tetapi kuasanya terhad di kawasan Seri Menanti sahaja seperti Johol,Hulu,Muar,Terachi,Gunung Pasir dan Inas.

Soalan 39: Bincangkan penentangan dan sebab-sebab penentangan terhadap kuasa asing di negeri Pahang pada abad ke-19 hingga ke-20.

Pendahuluan

§  Pada abad ke-19 hingga abad ke-20, masyarakat tempatan telah bangun menentang kuasa asing di Negeri-negeri Melayu. Di Negeri Pahang, penentangannya terhadap penjajahan British pada 1891-1895.

§  Penentangannya yang berlaku sepanjang abad ke-19 hingga abad ke-20 memperlihatkan bentuk bantahan terhadap penguasaan kuasa asing disebabkan kehilangan kuasa pentadbiran dan politik serta ancaman terhadap ajaran islam dan adat istiadat tempatan.                      

                    

Isi-isi Penting

Penentangan di Pahang terhadap British

§  Pahang menentang British melalui satu kebangkitan bersenjata. Residen pertama di Pahang ialah J.P. Rodger yang dilantik pada oktober 1888.

§  J.P. Rodger melantik pegawai-pegawai British sebagai hakim dan pemungut cukai menggantikan pembesar-pembesar melayu.

Sebab-sebab penentangan di Pahang

1.       Perasaan tidak puas hati Sultan Ahmad

        

§  Sultan Ahmad kehilangan kuasa pentadbiran. Kedudukan baginda dalam majlis mesyuarat negeri tidak bermakna apabila segala keputusan dibuat oleh residen.

§  Residen yang memutuskan jumlah bayaran pencen kepada pembesar dan sultan. Residen juga telah menghapuskan amalan perhambaan.

2.       Ketidakpuasan hati pembesar

§  Pembesar-pembesar melayu yang menjadi pemimpin  dalam gerakan menentang British tidak puas hati dengan peraturan baharu yang diperkenalkan oleh British. Peraturan itu menjejaskan kedudukan dan kewibaaan mereka.

§  Pembesar-pembesar melayu yang tidak berpuas hati dengan pemerintahan British ialah Dato’ Bahaman (Orang Kaya Semantan), Tok Gajah (Orang Besar Raja), Tok Raja (Orang Besar Berempat).

3.       Perasaan tidak puas hati rakyat

§  Rakyat berasa tertekan dan tertindas dengan pengenalan peraturan baharu. Residen British telah memperkenalkan sistem cukai dan peraturan pemungutan hasil hutan.

§  Rakyat mesti mendapatkan lesen dan surat izin serta membayar cukai tanah. Mereka juga dikerah menjadi buruh paksa.

Penutup

§  Kebangkitan Pahang bermula dengan peristiwa penangkapan beberapa orang pengikut Dato’ Bahaman. Pejuang-pejuang Pahang mendapat kemenangan dengan mudah.

§  Kebangkitan Pahang tamat pada tahun 1895. 

Soalan 40. Bincangkan penentangan dan sebab-sebab penentangan terhadap kuasa asing di negeri Kelantan pada abad ke-19 hingga ke-20.

Pendahuluan 

§    Pada tahun 1903, W.A. Graham telah dilantik sebagai Penasihat British di Kelantan. Tugas beliau ialah menasihati sultan dalam semua perkara kecuali agama Islam dan adat istiadat Melayu.

§  Penentangan terhadap British berlaku di Pasir Puteh semasa pemerintahan Sultal Muhammad IV. Penentangan ini diketuai oleh Tok Janggut atas arahan Engku Besar Jeram Tuah Ahmad. Engku Besar Jeram Tuan Ahmad adalah pembesar di daerah Jeram. Beliau menikmati beberapa keistimewaan sebelum campur tangan British di Kelantan.

Isi-isi Penting:

Proses Penentangan

§   

     Engku Besar Jeram yang tidak berpuas hati dengan sistem pentadbiran British telah berjumpa dengan Tok Janggut dan meminta beliau supaya menentang dan mengusir orang British di Pasir Puteh. Kebangkitan Tok Janggut bermula apabila Encik Latiff  menghantar Sarjan Che Wan untuk menangkap Tok Janggut atas tuduhan gagal membayar cukai. Sarjan Che Wan telah ditikam oleh Tok Janggut dan anggota polis yang lain Berjaya melarikan diri lalu membuat laporan kepada Encik Latiff.

§  Tok Janggut dan pengikutnya Berjaya menyerang balai polis dan pejabar daerah Pasir Pureh. Engku Besar Jeram dilantik sebagai Raja Pasir Puteh dan Tok Janggut Sebagai Perdana Menteri. Mereka hanya menduduki pasir Puteh selama 3 hari sahaja. Pada tahun 1915, British dari negeri-negeri melayu menawan semula Pasir Puteh dan Tok Janggut dan pengikut terpaksa melarikan diri.  Belaku pertempuran di Kampung Dalm Pupuh dan Tok Janggut terkorban manakala Engku Besar Jeram tercedera diselamatkan oleh Awang Deraman dan melarikan diri ke Reman, Thailand.

Sebab-sebab Penentangan:

Kemerosotan Kuasa Engku Besar Jeram Tuan Ahmad

§  Campur tangan British menyebabkan kewibawaan Engku Besar Jeram tercabar. W.A Graham mencadangkn supaya membentuk jajahan di Kelantan dlm Majlis Mesyuarat Negeri. Kesannya jajahan pasir puteh dibentuk. Kuasa hal-ehwal pentadbiran bukan lagi dlm kuasa Engku Besar Jeram tetapi Pegawai daerah.

§  Pelantikan Che’ Andak sebagai Tok Kweng (penghulu) yang bertanggungjawab terus kepada Pegawai Daerah memburukan lagi keadaan.Engku Besar Jeram berasa lebih tercabar apabila beliau dilantik sebagai Tok Kweng Muda, jawatan yang lebih rendah daripada jawatan Tok Kweng.

§  Sebelum campur tangan British, Kedudukan Engku Besar Jeram lebih tinggi daripada Che’ Andak. Engku Besar jeram semakin tidak puas hati apabila dikehendaki membayar cukai kerana sebelum ini beliau tidak dikenakan cukai malah dpt mengutip cukai. British telah melayannya seperti rakyat biasa.

Peraturan baharu sistem cukai yang diperkenalkan oleh British

§  Undang-undang Hasil Padi diperkenalkan pada tahun 1905. Berdasarkan undang-undang tersebut, setiap rakyat Kelantan mesti melaporkan kepada Tok Kweng jumlah hasil sawah yang dimiliki dan kawasan letaknta tanah sawah itu.

§  Satu sistem cukai turut diperkenalkan di Pasir Puteh. Menurut sistem cukai baharu ini, semua tanah sama ada diusahakan atau tidak dimestikan membayar cukai.

Sikap kasar pegawai yang bertugas.

§  Penduduk Kelantan yang gagal membayar cukai akan ditangkap dan didenda . Kadangkala mereka dimarahi dengan kata-kata kesat. Tindakan ini adalah tidak munasabah kerana pejabat bayaran cukai terletak jauh di Bandar.

§  Tambahan pula, pembayaran hanya boleh dilakukan dlm waktu dan hari tertentu sahaja. Hakikatnya, mereka tidak dpt membayar dlm waktu tertentu kerana syarat yang ditetapkan oleh British . Contohnya, Tok Janggut pernah ke pejabat bayaran cukai beberapa kali tetapi gagal membayar dlm masa yang ditetapkan.

Pelantikan Encik Latiff sebagai Pegawai Daerah Pasir Puteh.

§  Pelantikan ini tidak disenangi oleh penduduk Kelantan kerana beliau bukan anak jadi Kelantan tetapi berasal dari Singapura. Beliau merupakan seorang yang tegas menguatkuasakan undang-undang tanah dan memungut hasil cukai mulai 1 Januari 1915.

§  Penduduk Kelantan juga tidak puas hati dengan tindakan beliau menawarkan kontrak pengutipan telur penyu dan kercut kerana sebelum ini melakukan pekerjaan ini tanpa sebarang bayaran.

Penutup 

§  Kesan kebangkitan penentangan terhadap British di Kelantan menyebabkan British bertapak lebih kukuh dikelantan.

§  Kebangkitan di Kelantan menjadi perangsang kepada kebangkitan menentang British di Terengganu.

Soalan 41 : Bincangkan penentangan dan sebab-sebab penentangan terhadap kuasa asing di negeri Terengganu pada abad ke 19 hingga ke 20

Pendahuluan :

  §   British Berjaya meluaskan kuasanya ke Terengganu melalui Perjanjian Bangkok 1909. Walau bagaimanapun, Sultan Zainal Abidin III yang memerintah Terengganu enggan mengiktiraf  Perjanjian Bangkok 1909 yang ditandatangani antara British dengan Siam kerana baginda tidak diberitahu dan dibawa berunding sebelum perjanjian dibuat. Selepas menghadiri rundingan dengan British, Sultan ZainalAbidin III bersetuju menerima seorang wakil British iaituW.L.Conlay pada tahun 1910.

  §   Selepas kemangkatan Sultan ZainalAbidin III, atas usaha bersungguh-sungguh British, Sultan Muhammad II bersetuju menerima seorang penasihat British, iaitu J.L Humpreys pada tahun 1919. Peraturan baharu yang diperkenalkan oleh British telah mencabar nilai-nilai masyarakat tempatan. Kebangkitan menentang British tercetus pada tahun 1922, 1925 dan 1928.

Isi-Isi Penting :

(a)                Penentangan

1.     Penentangan 1922

       §   Penentangan pertama terhadap British berlaku pada tahun 1992 di Hulu Telemong. Penduduk pedalaman Terengganu menentang pengenalan cukai tanah. Akibat penentangan tersebut, seramai 43 orang rakyat ditangkap dan dihadapkan ke mahkamah kerana dituduh tidak mempunyai pas kebenaran semasa membersihkan tanah dan bercucuk tanam. Haji Abdul Rahman Limbong membela mereka yang tertuduh.

       §   Pihak kerajaan mengalami kegagalan kerana tidak dapat memberi keputusan muktamad. Akhirnya setelah beberapa kali dibicarakan, kes tersebut dimansuhkan tanpa keputusan mahkamah.

2.     Penentangan 1925

       §   Pada tahun 1925, seramai 300 hingga 500 orang penduduk pedalaman telah berkumpul di Kuala Temelong untuk membersihkan tanah Tengku Nik Maimunah dari Lubuk Batu hingga Kampung Pelam. Mereka melakukan kerja membersihkan kawasan tanpa pas. Pada masa itu, kerajaan telah mengumumkan undang-undang pendaftaran tanah. Bagi penduduk Terengganu, hal ini membebankan mereka yang hidup susah.

       §   Kebangkitan pada tahun 1925 membimbangkan pihak British yang kemudiannya meminta jasa baik Tengku Nik Maimunah supaya menyuraikan mereka yang berkumpul itu. Walaubagaimanapun, tidak ada tindakan diambil ke atas mereka yang terlibat dalam kebangkitan pada tahun 1925 itu.

3.     Penentangan 1928

      §    Kebangkitan 1928 lebih hebat dan merupakan satu kebangkitan menentang peraturan baharau British. Dalam kebangkitan tersebut, agama memainkan peranan penting. Haji Abdul Rahman Limbong telah menegaskan bahawa tanah adalah hak Allah dan kerajaan tidak mempunyai hak mengenakan cukai ke atas tanah Allah itu. Golongan agama menegaskan bahawa undang-undang British adalah undang2 kafir dan segala yang kafir mesti ditentang. Dua tempat telah menjadi pusat perhimpunan iaitu Kuala Berang dan Kampung Pelam, Telemong. Penduduk Terengganu yang tidak berpuas hati telah berkumpul di Kuala Berang yang melibatkan kira2 1000 orang petani dan telah menyerang bangunan kerajaan.

      §    Atas nasihat British, kerajaan Terengganu telah menghantar pasukan polis di bawah pimpinan Datuk Seri Amar Diraja seramai 25 orang untuk menawan semula Kuala Berang. Satu pasukan seramai 50 orang polis dari Singapura telah dihantar untuk menangkap Haji Abdul Rahman Limbong dan pengikutnya. Beliau dibicarakan dan dijatuhi hukuman buang negeri ke Makkah.

(b)    Sebab-Sebab Penentangan

4.       Faktor Politik

      §   Terengganu dibahagikankepada 3 wilayah. British telah meletakkan Penolong Penasihat dan Pegawai Daerah untuk menjalankan pentadbiran. British telah membelakangkan system pentadbiran tradisional yang terdiri daripada sultan dan pembesar daerah. Akibatnya, kuasa sultan dan pembesar daerah tergugat.

      §   Peranan sultan telah diambil alih oleh Penasihat British. Elaun tahunan sultan dikurangkan daripada $9500 kepada $3500. Sultan turun daripada takhtanya dan digantikan dengan saudara baginda, iaitu Sultan Sulaiman Badrul Alam Shah.

5.       Faktor Ekonomi

      §   Pada tahun 1921, penduduk Terengganu diwajibkan mendapatkan surat kebenaran atau pas terlebih dahulu sekiranya ingin membuka tanah untuk bercucuk tanam atau mengambil hasil hutan. Penduduk yang ingin membuka penempatan sementara di atas tanah kerajaan mesti membayar 50sen setahun.

      §   Pada tahun 1923, melalui Undang-Undang Kawalan Binatang Buas, penduduk mesti mendapat lesen sebelum memburu binatang. Pada tahun 1924, peraturan tanah yang diluluskan mengkehendaki setiap pemiik tanah membayar sebanyak $2.50 kepada mahkamah untuk menyelesaikan massalah tanah mereka.

6.       Faktor Sosial

      §   Terdapat pegawai yang bersikap kasar semasa memungut hasil atau mengeluarkan pas. Kebangkitan sebanyak 3 kali dipimpin oleh beberapa orang guru agama terutamanya Haji Abdul Rahman Limbong dan Haji Musa Abdul Ghani.

      §   Haji Abdul Rahman Limbong menegaskan bahawa tanah adalah hak Allah dan kerajaan negeri tidak boleh mengenakan cukai ke atas tanah.

Penutup:

  §   Penduduk Terengganu terpaksa menerima undang-undang British yang berjaya mengukuhkan kuasa mereka di Terengganu

Soalan 42: Nilaikan penentangan dan sebab-sebab penentangan terhadap kuasa asing di negeri sabah pada abad ke-19 hingga ke-20.

Pendahuluan :

§    Kehadiran British untuk mentadbir sabah juga mendapat tentangan daripada masyarakat tempatan.

§  Pada tahun 1881, British memberi surat piagam kepada British North Borneo Company untuk memerintah sabah. Pada tahun 1882, nama syarikat itu ditukar kepada British North Borneo Chartered Company (syarikat berpiagam borneo utara british atau dikenali sebagai SBBU).

Isi-isi penting :

Faktor Agama

§  Penentangan Mat salleh didorong daripada semangat perjuangan jihad orang sulu menentang kuasa sepanyol di Filipina.

§  Seorang pegawai SBUB, iaitu Aledander Coock menganggap Mat Salleh sebagai Mahadi Baru. Pengaruh islam juga dibuktikan daripada catatan pada alat-alat kebesaran yang mengatakan hasrat Mat Salleh untuk meninggikan syiar islam. SBBU bimbang dengan pengaruh Sulu-Islam yang kuat menentang penjajahan Sepanyol di Filipina.

Faktor Ekonomi

§  SBBU menguatkuasakan cukai ke atas barang-barang dagangan dan bayaran lesen perahu. Penduduk tempatan juga dibebani dengan cukai kepala dan cukai beras. Selain dikenakan cukai, penduduk di kawasan pedalaman dikerah membina telegraf melalui amalan buruh paksa

§ SBBU membuka tamu di beberapa buah tempat. Langkah ini tidak disenangi oleh penduduk di beberapa kawasan. Suku Kwijau di penampang menyerang dan membunuh seorang pegawai british di keningau sebagai memprotes tindakan SBBU.

Faktor Politik

§  Pada tahun 1894, pengikut Mat Salleh telah membunuh dua orang pedagang iban di sungai sugut. Mat Salleh enggan menyerahkan pengikutnya itu kepada SBBU. Mat Salleh melarikan diri apabila pasukan SBBU menyerang kampungnya di pulau jambangan. Pada tahun 1895, Mat Salleh dan beberapa orang pembesar tempatan pergi ke Sandakan untuk berunding dengan SBBU tentang masalah cukai kepala, lessen perahu, dan tindakan keras pegawai british terhadap penduduk.

§  Mat Salleh ingin berunding dengan Gabenor Beaufort, iaitu C.V Creagh tetapi percubaannya gagal. Mat Salleh tidak dilayan walaupun telah menunggu selama sepuluh hari. Gabenor Beaufort menganggap Mat Salleh mengancam kepentingan SBBU. SBBU bertindak membakar dan memusnahkan kampung Mat Salleh. SBBU juga menawarkan hadiah sebanyak 500 dolar kepada sesiapa yang berjaya menangkap Mat Salleh.

Penutup :

§  Kesan daripada penentangan terhadap kuasa asing di negeri sabah pada abad ke-19 hingga ke-20 telah membawa kepada SBBU yang berjaya mengukuhkan kuasanya di sabah. Tambunan juga turut diambil alih oleh SBBU.

§  Ketua Anak Negeri diambil untuk berkhidmat dengan SBBU. SBBU lebih berhati-hati dalam tindakan membabitkan masyarakat tempatan.

Soalan 42(b) Galurkan gerakan penentangan di Sabah dari tahun 1830-1945

Pendahuluan :

§    Kehadiran British untuk mentadbir sabah juga mendapat tentangan daripada masyarakat tempatan.

§  Pada tahun 1881, British memberi surat piagam kepada British North Borneo Company untuk memerintah sabah. Pada tahun 1882, nama syarikat itu ditukar kepada British North Borneo Chartered Company (syarikat berpiagam borneo utara british atau dikenali sebagai SBBU).

1. Penentangan oleh Syarif Osman (1830-1845)

      Syariff Osman atau nama sebenarnya Syariff Osman Bin Syariff Mohamad Rum adalah seorang Ketua Wilayah atau Raja yang memerintah Marudu di antara tahun 1830 - 1845. Beliau berketurunan Bajau/Suluk dan telah diamanahkan oleh Sultan Sulu bagi mentadbir kawasan Marudu. Bapanya seorang yang berketurunan syariff atau syed dan merupakan salah seorang pembesar istana Kesultanan Sulu dan Kesultanan Brunei. Pihak British melarang Shariff Osman untuk memungut cukai di kawasan beliau sendiri iaitu kota merudu  dan penjajah menganggu ketenteraman kehidupan seharian penduduk kota Merudu.

Kehadiran penjajah di Borneo Utara khususnya di Teluk Marudu telah mengganggu-gugat amalan kehidupan masyarakat setempat di daerah ini. Perbuatan penjajah tersebut menyebabkan timbul rasa tidak senang di hati Syarif Osman lantas melakukan beberapa serangan ke atas kapal dagang penjajah. Siri serangan yang dilakukan oleh beliau menimbulkan kemarahan penjajah lantas melakukan tindak balas dengan bantuan Rajah Putih Sarawak, James Brooke.

Penjajah telah mencatatkan dalam sejarah bahawa Syarif Osman adalah seorang ketua lanun dan pemberontak di Teluk Marudu sekitar 1890-1895. Catatan itu membuat penduduk yang tinggal di daerah Kota Marudu tidak berpuas hati kerana setelah negara ini merdeka, mereka menyedari bahawa penentangan Syarif Osman itu sesuatu yang murni, yang tidak difahami oleh masyarakat setempat masa itu. Perjuangan beliau telah menjadi dorongan ke arah kelahiran semangat kebangsaan ia itu inginkan kebebasan dari kuasa kulit putih, penjajah Inggeris.

Syarif Osman yang berkubu di muara sungai Marudu telah diserang oleh satu angkatan kapal perang Inggeris yang diketuai oleh Kapten Mundy. Pertempuran itu menyaksikan kehancuran kubu pertahanan Sharif Osman, sekaligus beliau turut terbunuh. Pengikut-pengikut Sharif Osman yang berundur dari kubu itu sempat membawa jenazah Syarif Osman untuk dikebumikan di luar dari kawasan kubu itu. Kini, kawasan kubu dan tanah perkuburan Syarif Osman itu telah menjadi satu tanda sejarah di daerah Kota Marudu. Manakala isteri Syarif Osman, Dayang Cahaya dan beberapa orang pengikut setia dikatakan melarikan diri ke Sugud menggunakan jalan darat melalui beberapa perkampungan iaitu kampung Tandek dan kampung Botition.

Kejatuhan Syarif Osman di Teluk Marudu dalam usahanya menentang kuasa Penjajah tidak berakhir di situ sahaja.. Selepas itu muncul beberapa lagi pejuang tempatan dalam kalangan kaum Dusun seperti Si Gunting, Rindongon dan Kulindod dan lain-lain untuk menentang kuasa Inggeris. Bagaimanapun, kesemuanya mereka gugur sebagai bunga bangsa , kecuali Si Gunting yang telah berdamai dengan Inggeris.

2. Penentangan Pangeran Samah (1884).

Pada tahun 1884, masyarakat tempatan daripada suku kaum Bajau yang diketuai oleh Pangeran Samah telah bangkit menentang pihak berkuasa British. Kebangkitan dan kemarahan itu dikatakan berpunca daripada tindakan SBBU mengenakan cukai ke atas aktiviti mengutip sarang burung.

Pangeran Samah dikatakan dengan sengaja melambat-lambatkan kutipan sarang burung untuk jualan bagi mengelakkan cukai yang dikenakan oleh pihak berkuasa British.

Selepas lima tahun berlalu, pihak berkuasa SBBU telah memutuskan untuk mengambilalih perusahaan tersebut. Keputusan dan tindakan yang dibuat oleh pihak berkuasa British itu telah menyebabkan Pangeran Samah dan pengikutnya bertindak menutup jalan ke gua Gomantong, tempat kutipan sarang burung dijalankan.

Apabila pasukan peronda tiba untuk membuka jalan yang ditutup oleh Pangeran Samah, mereka telah diserang. Dalam pertempuran tersebut, pasukan suku kaum Sulu dapat dikalahkan manakala Pangeran Samah sendiri telah terbunuh.

3. Penentangan Malingkote atau Tahang (1891).

i. Pada tahun 1891, masyarakat tempatan terdiri daripada orang-orang Murut dari daerah Padas dan Tenom telah bangkit menentang SBBU. Kebangkitan dan penentangan ini diketuai oleh seorang pemimpin yang bernama Malingkote. Beliau dipercayai mempunyai kuasa ghaib dan kebal. Keistimewaan yang ada pada beliau telah tidak diiktiraf oleh pihak berkuasa British malah telah cuba untuk menghapuskannya.

ii. Tindakan British untuk menghapus kekuatan dan keistimewaan Malingkote telah melahirkan rasa tidak puas hati pengikutnya, menyebabkan mereka bangkit menentang SBBU. Penentangan tersebut berlanjutan selama setahun tetapi akhirnya berjaya dihapuskan oleh pihak berkuasa SBBU.

4. Penentangan Mat Salleh (1894-1905).

Datu Mat Salleh, lebih dikenali dengan mudah sebagai Mat Salleh, merupakan pejuang Sabah yang terkenal dalam penentangan yang hebat terhadap penjajahan British di Sabah. Beliau pernah mengisytiharkan daerah Tambunan sebagai daerah di bawah kekuasaannya.

Mat Salleh ialah anak kedua dalam sekeluarga empat adik-beradik daripada suku Βajau dan Ѕulu. Ibunya daripada suku Bajau. Abangnya bernama Ali, sedangkan adik-adiknya bernama Badin dan Bolong. Isteri Mat Salleh yang bernama Dayang Bandang berasal daripada keluarga Kesultanan Sulu dan berkampung di Pengalaban, Paitan.

Datu Mohammad Salleh mengambil tugas bapanya, Datu Balu sebagai ketua kampung di daerah Lingkabo dan Sungai Sugut. Perbelanjaan pentadbiran Datu Mat Salleh adalah daripada pungutan cukai ke atas pedagang-pedagang yang melalui Sungai Sugut pada tahun 1894.

Peristiwa Perang

Pada tahun 1894, Mat Salleh bersama pengikutnya telah bangkit menentang pihak berkuasa SBBU. Penentangan tersebut adalah berpunca daripada tindakan pihak berkuasa SBBU membakar kampung beliau di Sungai Sugat yang dituduh mencampuri urusan pentadbiran SBBU. SBBU juga telah memaksa penduduk tempatan untuk dijadikan buruh paksa bagi menjalankan kerja-kerja awam seperti membina jalan raya, jalan keretapi tanpa dibayar gaji. Malah pegawai-pegawai SBBU juga bersikap sombong serta tidak menghormati adat resam penduduk tempatan.

Mat Salleh bersama pengikutnya telah bertindak membunuh dua orang pedagang Dayak, tetapi Mat Salleh enggan menyerahkan kedua-duanya kepada pihak SBBU. Ini menyebabkan pihak SBBU bertindak menyerang dan membakar kampung Mat Salleh di Pulau Jambongan. Namun Mat Salleh bersama pengikutnya berjaya melarikan diri.

Inggeris tidak senang dengan tindakan Mat Salleh itu, lalu menyerang Mat Salleh di Jambongan serta memusnahkan kampung Mat Salleh di Sungai Sugut pada tahun 1896. Datu Mat Salleh bagaimanapun dapat melepaskan diri. Detik perjuangan Datu Mat Salleh menentang pencerobohan dan keganasan Syarikat Berpiagam Borneo Utara bermula pada bulan Julai 1897. Mat Salleh dan pengikut-pengikutnya menyerang dan membinasakan pejabat Pentadbiran Kompeni di Pulau Gaya. Dalam tahun yang sama juga Mat Salleh menyerang dan membakar Pejabat Residen Kompeni di Ambong.

Pada bulan Disember 1897, Inggeris menyerang kubu Mat Salleh di Ranau. Mereka tewas dan banyak askar Inggeris terbunuh. Seterusnya pada bulan Januari 1898, Inggeris sekali lagi menyerang kubu Mat Salleh di Ranau dengan angkatan tentera yang lebih besar.

Mat Salleh terpaksa mengundurkan diri dan membina kota pertahanan yang baru, yang lebih kuat dan kukuh di kampung Tibabar, Tambunan.

Kota utama Mat Salleh di Tambunan ini sangat sukar ditembusi. Kota ini diperbuat daripada batu-bata, kayu serta buluh tidak dapat ditembusi peluru. Setiap penjuru kota dikawal dan terdapat beberapa terowong atau jalan bawah tanah yang rahsia digunakan untuk meminta bantuan-bantuan senjata, makanan dan lain-lain dari luar kota. Jalan rahsia ini juga dijadikan jalan untuk berundur menyelamatkan diri apabila dikepung musuh.

Tidak lama kemudian, pihak Kompeni menawarkan perdamaian dan Mat Salleh bersetuju, walaupun ditentang orang-orangnya. Tetapi pada 1899, Kompeni cuba mengambil alih Tambunan daripada Mat Salleh dan menyebabkan peperangan tercetus kembali.

Akhirnya pada 31 Januari 1900, kota Mat Salleh tumbang akibat serangan hebat Kompeni yang berjaya mematahkan pertahanan Mat Salleh. Dan peristiwa itu menandakan gugurnya Mat Salleh sebagai pejuang bangsa.

Kini sebuah tugu dibina oleh Inggeris untuk memperingati kota Mat Salleh itu. Di tugu peringatan itu, tertulis perkataan dalam bahasa Inggeris yang bererti, 'Tugu ini menandakan tapak kubu Mat Salleh yang telah ditawan oleh Pasukan Bersenjata North Borneo Constabulary pada 1 Februari 1900. Dalam masa pertempuran itu, Mat Salleh yang telah mengetuai pemberontakan selama enam tahun menentang Pentadbiran Chartered Company menemui ajalnya'.

Pada pandangan British, Mat Salleh dianggap sebagai seorang pemberontak, tetapi pada kaca mata rakyat tempatan, dia ialah pejuang kemerdekaan dan seorang pahlawan. Bagaimanapun, terdapat sebilangan rakyat tempatan terutama di kalangan keturunan penduduk yang mempunyai sejarah pernah bertempur atau berperang dengan pihak Mat Salleh, yang tidak mengiktiraf Mat Salleh sebagai pahlawan apatah lagi pejuang kemerdekaan kerana Mat Salleh dikatakan berjuang untuk kepentingan diri dan kumpulannya sahaja dan bukan secara menyeluruh.

5.  Penentangan Ontoros Antanom (1915)

Nama sebenar beliau adalah Ontoros Anak Lelaki Antanom dilahirkan di kawasan "Masinpunon" sungai Salarom pada tahun 1885 dan berumur dalam lingkungan 30 tahun ketika pemberontakan itu dilancarkan. Beliau merupakan ketua kaum Murut di Rundum yang telah memimpin selama 30 tahun. Penentangan beliau adalah disebabkan pihak British yang melarang pembukaan tanah baru, pengenaan cukai yang membebankan dan orang-orang Murut dijadikan buruh paksa oleh pihak British.

Peristiwa Penentangan

Antanom menyatukan orang Murut menentang SBUB demi menebus maruah mereka. Pada Februari 1915 Antanom menyerang Pensiangan dan membakar bangunan kerajaan. Bulan Mac 1915 Antanom memimpin kira-kira 600 orang Murut menyerang Rundum dan Berjaya memusnahkan pejabat pentadbiran SBUB. Kejayaan itu menaikkan semangat perjuangan orang Murut dan pengikut Antanom bertambah menjadi 900 orang. Antanom membina kubu pertahanan di Sungai Selangit yang mengandungi 7 buah rumah bawah tanah. Pada April 1915 SBUB menghantar 400 orang tentera menyerang kubu Antanom. Peristiwa pertempuran berlaku selama 6 minggu. Antanom dan 400 orang Murut terkorban dalam mempertahankan Rundum dan penentangan ini dikenali sebagai ‘Kebangkitan Rundum’

Kesan Penentangan adalah SBUB  mengenakan tindakan tegas terhadap pengikut Antanom. 8 orang kanan Antanom dibuang daerah ke Kudat. Pengikut-pengikut yang lain menjadi buruh paksa memasang kawat telegraf dari Kimanis hingga ke Keningau. SBUB mengarahkan orang Murut bersumpah taat setia bagi mengelakkan kebangkitan seterusnya. Orang-orang Murut berpindah ke pedalaman Kalimantan sebagai tanda protes terhadap SBUB

Kronologi Penentangan

Sebagaimana yang tercatat dalam sejarah mengenai perjuangan Antanom menggerakkan pemberontakan Rundum menentang penjajah pada tahun 1915 yang ditulis oleh sejarawan Barat; ada fakta yang perlu dibetulkan dari segi nama sebenarnya yang memimpin pemberontakan itu.

Menurut tradisi orang-orang Inggeris, mereka lazimnya menyebut nama keluarga daripada nama peribadi. Orang yang memimpin pemberontakan Rundum itu ialah anaknya bernama Ontoros dan bukan Antanom bapanya. Disinilah berlakunya kekeliruan fakta. Bagaimanapun, oleh kerana nama Antanom sudah terkenal dan tercatat dalam sejarah tanahair, buku yang akan terbit mengenai pemberontakan itu mengekalkan nama Antanom itu sebagai Ontoros.

Antanom adalah anak keturunan Suku Murut Tagol dari golongan bermartabat mengikut adat istiadat kaum murut. Dia dibesarkan dalam zaman daerah kampungnya dilanda oleh persengketaan kaum dan oleh ancaman pemburu kepala kaum Dayak dari kawasan perbatasan atau dikenali dengan istilah " Pengayau ".

Didikan yang diterimanya ialah mengenal kehidupan rimbanya dan bermain senjata. Jiwanya dibentuk agar menjadi seorang kalawon atau pahlawan dan semangat sedia berkorban telah disemai dalam hidupnya supaya bertanggungjawab melindungi keluarga dan kaumnya.

Orang pengecut tidak ada tempat dalam dunia rimba. Didalam keadaan persekitarannya bergolak oleh permusuhan kaum yang berpunca dari hutang darah, Antanom/Ontoros tidak ada pilihan, selain daripada berwatak keras dan berani. Jika pun dia menjadi jahat dari kacamata Inggeris, kerana tidak tunduk kepada kuasa mereka, bukanlah kerana Tuhan membentuknya menjadi orang ganas, tetapi suasana persekityarannya yang memaksa Antanom/Ontoros bertindak demikian.

Perwatakan Antanom/Ontoros yang berbadan tegap berambut panjang itu, bila lengkap berpakaian tradisi, bercawat dengan tombak ditangan dan Pailang tersisip dipinggang, dia kelihatan gagah dan mengerunkan. Sikapnya tegas dan tenang dalam menghadapi bahaya. Bila dia telah memutuskan sesuatu, dia akan kotakan kata-katanya dan bertindak dengan penuh keazaman.

Antanom dikagumi bukan saja kerana kehebatannya menggerakkan pemberontakan menentang Kompeni Inggeris itu, tetapi lebih kepada kewibawaannya menyatupadukan kaumnya yang ketika itu sedang dilanda sengketa dan perpecahan. Inggeris sendiri mengakui keistimewaan Antanom mendamai dan menyatupadukan suku-suku Murut yang bermusuhan itu.

Faktor yang menyebabkan tercetusnya penentangan kaum Murut terhadap Kompeni Inggeris didorong oleh beberapa sebab yang telah terkumpul dan menjadi bara. Sejak tahun 1909 gerakan menentang Inggeris sudah dimulakan oleh kaum Murut, tetapi setelah dua orang pemimpinnya terbunuh, Linggam dan Melayak, gerakan penentangan itu terhenti buat sementera waktu. Api yang tidak menjilat batang, daun dan ranting; tidak bererti api tidak bersembunyi dibawah tanah memakan akar.

Kemarahan dan kegelisahan kaum Murut terhadap Kompeni Inggeris berpunca dari empat perkara utama. Hak mereka dicerobohi, bila ramai daripada pedagang hasil hutan dibenarkan mengutip hasil hutan di pedalaman. Mereka dijadikan buruh paksa membina jalan denai ( Jalan Kuda ) dan merentang kawat telegraph antara Tenom ke Rundum tanpa upah. Upah yang diberikan kepada mereka sekadar rokok tembakau sahaja. Mengenakan cukai kepala, padi dan tapai juga menyumbang kepada kemarahan mereka. Semuanya ini pada pandangan mereka adalah tidak wajar. Kehidupan mereka yang merdeka dan bebas di kawasan belantara luas itu telah terganggu.

Keadaan bertambah buruk lagi pada tahun 1910 apabila Kompeni Inggeris menghantar buat pertama kalinya seorang Pegawai Daerah Mazwell Hall, membuka setesen di Rundum, sebagai langkah menyekat kegiatan memburu kepala.

Seramai tidak kurang 900 orang kaum Murut dari beberapa kawasan, termasuk Tenom, Keningau, Pensiangan dan perbatasan daerah Borneo Belanda, telah menyertai gerakan pemberontakan itu. Beberapa buah kubu pertahanan telah dibina di Selangit sebagai kubu induk atau digelar Silar Pinikit, diikuti oleh beberapa buah kubu lagi di Menining ulu sungai Telokoson, Kubu Liohon, Kubu Impal dan Kubu Salang. Kubu-kubu ini dibina sekitar tahun 1913 sehingga 1915 dengan paduan tenaga seluruh kaum Murut di kawasan Pedalaman. Serangan ke atas setesen Rundum merupakan serangan pramasa. Antanom/Ontoros sebenarnya tidak mahu melancarkan serangan terburu-buru, kerana banyak lagi kubu mereka belum siap dibina.

Dalam pertempuran di kubu induk mereka, Antanom / Ontoros diperdaya dengan gencatan senjata dan niat untuk berdamai, tetapi sebaliknya mata-mata upahan Inggeris telah memenggal kepalanya. Bagaimanapun, banyak fakta yang sebenar berlaku, telah dipesongkan oleh sejarawan Barat. Kalaupun bukan dengan sengaja, niat melindungi maruah Empayar British itu tetap ada, sehingga segala fakta menjadi kabur.

6. Penentangan Panglima Ali Abbas Sani (1944)

Panglima Alli atau nama sebenarnya Ali Imam Abbas Sani berbangsa Bajau subetnik Ubian dari Pulau Sulug, Jesselton yang turut terbunuh dalam tragedi hitam itu. Panglima Ali dilahirkan pada 1884 adalah anak ketiga daripada 12 beradik serta dianugerahkan gelaran Panglima oleh Syarikat Berpiagam Borneo Utara British (SBBUB) kerana keberanian beliau menentang Kempeitai (perisik tentera Jepun)

Panglima Ali berjuang menentang penjajah untuk memartabat maruah bangsa yang menjadi hamba di bumi sendiri, tetapi namanya tidak didendang seperti Datuk Paduka Mat Salleh, Ontoros Antanom dan Tun Datu Mustapha Datu Harun.

            Kebakaran gudang getah di Pelabuhan Jesselton (kini Kota Kinabalu) pada 9 Oktober 1943 menjadi kemuncak kebencian Jepun terhadap pemimpin masyarakat Pulau Sulug itu dengan mendakwa ia angkara tokoh terbabit dan pengikutnya.

            Panglima Alli adalah seorang daripada 324 rakyat tempatan Sabah yang dibunuh secara kejam oleh Jepun di Petagas, Kota Kinabalu pada 21 Januari 1944 dan pengorbanan mereka diabadikan melalui Tugu Peringatan Petagas.

            Tentera Jepun bertindak balas dengan melancarkan operasi menjejak pejuang Bajau subetnik Ubian itu kerana tercabar dengan kebakaran gudang komoditi yang sangat penting ketika Perang Dunia Kedua pada 1941 hingga 1945.

            Tuduhan tanpa bukti itu berikutan tentangan berterusan Panglima Alli atau nama sebenarnya Ali Imam Abbas Sani dan pengikutnya terhadap Jepun terutama di Pulau Sulug dan Pulau Gaya di perairan Jesselton, selain di bandar itu.

            Panglima Alli dan pengikutnya tidak membiarkan penduduk Pulau Gaya dan Pulau Sulug menjadi korban kekejaman Jepun menyebabkan mereka enggan meninggalkan pulau itu, biarpun sedar Kempeitei (perisik tentera Jepun) akan bertindak balas.

            Tokoh itu bersama dua orang kanannya dikenali Kasil dan Sandolan akhirnya berjaya ditawan yang berpunca kelemahan senjata iaitu parang sedangkan askar Nippon menggunakan senjata api jenis mesingan.

            Panglima Ali dan pengikutnya dibunuh secara kejam di Petagas bersama anggota Gerila Kinabalu diketuai Albert Kwok yang terbabit dalam pemberontakan 10 Oktober 1943 atau `Double Ten' di Pantai Barat, Borneo Utara (kini Sabah).

7. Penentangan Datu Tating

Beliau merupakan wira sabahan yang tidak senang dengan kehadiran British di Borneo dan Kepulauan sulu.  Datu Tating adalah seorang datu di Raja dan berketurunan sulu. Dilahirkan di bawah Kesultanan Sulu dan latar belakang ibunya menunjukkan hubungan rapat dengan pihak kerajaan.          

            Kehadiran beliau di Pulau Balambangan mengubah hidup rakyat disana apabila beliau berjaya membekalkan jumlah pekerja yang mencukupi untuk membina benteng dan gudang.

            Tetapi, apabila John Robert muncul dan mengacukan senjata dihadapan pengikutnya, kemarahan beliau terhadap British pun bermula.

            Tindakan John Robert seolah- olah tidak menghormati bangsanya. Hal ini berlaku semasa perbincangan mengenai pembayaran gaji, kontrak gudang, pembersihan hutan dan pembinaan kubu. Sejurus itu, beliau pergi ke Pulau Banggi Dakula dan bekerjasama dengan sepupunya. Datu Tating berjaya mengumpul sebanyak 300 orang mistik dan suku Iranun untuk menyerbu British di Pulau Balambangan.

 Datu Tating adalah orang pertama yang berjuang menentang British di Pulau Balambangan. Kepahlawanan beliau boleh dilihat apabila beliau berjaya mengalahkan British dan hanya mengambil masa selama 7 Jam. Aktiviti menentang British kemudiannya mula menular di beberapa bahagian termasuklah di Tempasuk, Teluk Marudu dan Relau.

8. Penentangan Pak Musa Unggu (1944)

Nama beliau adalah Adui Unggu atau Musa Unggu mendapat Gelaran Datuk Maharaja lela. Beliau Lahir di Kampung Kusilad, Pitas pada tahun 1867. Dikebumikan di satu kawasan yang kini tapak bangunan Hospital Queen Elizabeth, Kota Kinabalu, Sabah. Datu  Maharajalela  Musa Unggu atau lebih dikenali Pak Musa diiktiraf seorang daripada pejuang kemerdekaan Sabah, tetapi tidak ramai yang tahu tokoh itu dibunuh kerana karismanya dalam bidang perniagaan pada awal abad ke-20.

Kronologi penentangan

Pak Musa atau nama asalnya sebelum memeluk Islam, Adui Unggu dibunuh secara kejam oleh askarJepun pada 1944 kerana ketokohannya memajukan ekonomi Orang Sungai, Kadazandusun, Brunei dan Bisaya di Membakut dan Beaufort.

Kaedah perniagaan digunakan mirip system koperasi iaitu pelbagai hasil tani, belantara dan haiwan buruan tokoh itu dan pengikutnya akan dikumpul, sebelum dipasarkan sehingga ke Brunei Darussalam dan Singapura.

Kebijaksanaan pahlawan Sabah itu menyatukan masyarakat pelbagai kaum dalam bidang perniagaan menyebabkan Jepun menganggapnya ancaman kepada mereka.

Beliau dan pengikutnya diisytiharkan sebagai musuh kerana kononnya menjadi sekutu Syarikat Berpiagam Borneo Utara British (SBBUB)

Jepun menganggap Pak Musa berselindung di sebalik perniagaan yang ditaja British untuk mempengaruhi rakyat Membakut dan Beaufort supaya menyertai perjuangan SBBUB untuk mengusir mereka dari bumi Borneo Utara (kini Sabah).

Ini menyebabkan askar Nippon memburu Pak Musa dan pengikutnya, tetapi mereka enggan berundur, sebaliknya menyerang balas setiap kali masyarakat pribumi di Membakut dan Beaufort dibunuh, ditindas dan diugut penjajah.

"Masyarakat tempatan di Membakut terutama Kadazandusun, Brunei dan Bisaya dapat menerima kehadiran Pak Musa dan mengangkatnya sebagai pemimpin mereka terutama dalam bidang perniagaan dan menuntut kemerdekaan," katanya.

Jepun yang menyedari, sukar untuk mengalahkan Pak Musa, menukar strategi dengan menangkap dan membunuh keluarganya. Ini menyebabkan Pak Musa membuat keputusan untuk menyerah diri. Pak Musa adalah seorang pahlawan yang bukan saja sanggup menggadai nyawa untuk menuntut kemerdekaan, tetapi berjuang memajukan ekonomi etnik pribumi yang hidup dalam kemiskinan .

 Penutup :

§  Kesan daripada penentangan terhadap kuasa asing di negeri sabah pada abad ke-19 hingga ke-20 telah membawa kepada SBBU yang berjaya mengukuhkan kuasanya di sabah. Tambunan juga turut diambil alih oleh SBBU.

§  Ketua Anak Negeri diambil untuk berkhidmat dengan SBBU. SBBU lebih berhati-hati dalam tindakan membabitkan masyarakat tempatan.

Soalan 43. Nilaikan penentangan dan sebab-sebab penentangan terhadap kuasa asing di negeri Sarawak pada abad ke-19 hingga ke-20

Pendahuluan :

§  James Brooke menguasai Sarawak secara berperingkat selepas berjaya mengatasi kebangkitan rakyat tempatan terhadap kezaliman Pangeran Indera Mahkota.

§  Keluarga Brooke melaksanakan perubahan dan peraturan baharu dalam sistem politik, ekonomi dan sosial. Perubahan tersebut mencetuskan penentangan rakyat tempatan terhadap pemerintahan Brooke.

Isi-isi penting :

1. Penentangan Linggir (1849)

§  Linggir ialah seorang pemimpin Iban di Saribas. Beliau menyerang kapal Nemesis dekat Batang Lupar. Serangan ini dibuat kerana James Brooke dan Kapten Farquhar menghalang pelayaran mereka di Sungai Saribas.

§  Linggir dan pengikutnya tewas dalam pertempuran tersebut.

2. Penentangan Syarif Masahor (1853)

§  Syarif Masahor dilantik oleh Sultan Brunei sebagai Gabenor Sarikei di Sungai Rajang. Beliau merupakan pembesar yang dihormati oleh orang Melanau dan Iban. Sebagai Gabenor Sarikei, beliau telah campur tangan dalam pertelingkahan antara dua orang pembesar di Mukah iaitu dengan menyerang bandar tersebut dengan bantuan orang Iban. Ini menyebabkan Charles Brooke mendenda dan menghalau Syarif Masahor dari Sarikei. Beliau juga dilucutkan jawatan sebagai Gabenor Sarikei.

§  Syarif Masahor telah bersepakat dengan Datu Patinggi Abdul Ghapur menyerang kubu James Brooke di Kanowit dan Kuching dengan bantuan orang Melayu, Melanau, Iban dan penduduk Igan di Mukah. Namun, angkatan beliau telah dikalahkan oleh tentera James Brooke. Beliau dibuang negeri ke Singapura pada tahun 1861.

3. Penentangan Rentap (1853)

§  Rentap ialah pemimpin Iban yang menentang pentadbiran James Brooke di Sarawak. Nama sebenar beliau ialah Libau dan digelar Raja Darat atau Raja Ulu. Beliau berasal dari Hulu Skrang. Rentap menentang pemerintahan Brooke yang menganggap orang Iban di Sungai Skrang sebagai lanun.  Tindakan James Brooke menghapuskan penempatan orang Iban di Sungai Skrang telah mencetuskan kebangkitan Rentap. 1853, Rentap menyerang dan berjaya menawan kubu Brooke di Sungai Skrang. Serangan tersebut mengorbankan pegawai Brooke iaitu Allan Lee.

§  1854, James Brooke melakukan serangan balas dan Rentap terpaksa berundur dan berkubu di Bukit Sadok. 1861, Brooke sekali lagi menyerang kubu Rentap di Bukit Sadok. Pertempuran sengit berlaku selama sebulan dan Rentap berjaya ditewaskan seterusnya beliau berundur ke Bukit Lanjak dan Entabai sehingga meninggal dunia beberapa tahun kemudian. Kebangkitan Rentap dan pengikutnya menentang pemerintahan Brooke membuktikan mereka bukannya lanun tetapi pejuang bangsa.

4. Penentangan Banting (1893)

§  Banting ialah penghulu Iban di Hulu Sungai Batang Lupar di kawasan Hulu Air. Beliau digelar Ijau Layang. Banting dan beberapa orang ketua Iban yang berniaga di Karpuas enggan membayar cukai. D.J. S. Bailey dilantik sebagai Residen Bahagian Kedua pada akhir tahun 1890. Beliau terlalu tegas dalam melaksanakan peraturan dan undang-undang kerajaan. Ini menimbulkan kemarahan Banting dan orang Iban.

§  Perasaan anti-pentadbiran Brooke semakin membara apabila Bailey menghantar ekspedisi menghukum Banting pada tahun 1896. Satu persatu saudara Banting dan orang Iban dibunuh menyebabkan Banting bertindak balas. 1901, seorang Iban dari kawasan sempadan Kalimantan yang mempunyai hubungan kekeluargaan dengan Banting dibunuh di Semat menyebabkan Banting menyerang rumah panjang di Semat pada bulan Mac dan Mei 1902. 1908, Banting dapat ditewaskan oleh tentera Brooke.

5. Penentangan Asun (1930-an)

§  Asun bermula dengan memihak kepada pentadbiran Brooke. Bagi mengenang jasa beliau, Brooke melantik beliau sebagai Penghulu Entabai pada 1915. Beliau sangat dihormati oleh masyarakat Iban sehingga dilantik sebagai Tuai Rumah.

§  Vyner Brooke melaksanakan cukai pintu yang menimbulkan kemarahan orang Iban. 1926, Residen Bahagian Ketiga mengarahkan orang Iban hanya boleh membina rumah panjang yang boleh memuatkan tidak lebih sepuluh keluarga. Orang Iban membantah arahan tersebut kerana bertentangan dengan adat mereka.

§  Residen Bahagian Ketiga berusaha menghantar wakil berjumpa dengan Asun untuk mengadakan rundingan namun Asun terus menentang dan menghasut orang Iban. Pada Disember 1932, Asun menyerah diri kepada Pegawai Daerah. Asun dipenjarakan dan selepas itu dibuang daerah ke Lundu.

Kesimpulan

§     Apa-apa yang berkaitan